KIRIK, ÇIKIK, BURKULMA,EZİLME

İnsan vücudunda 206 kemik vardır ve bu kemikler vücudun dayanıklılığında çok önemlidirler. Bazı kemikler koruyucu (kafatası), bazı kemikler destekleyici (pelvis), diğerleri ise hareket fonksiyonunda önemlidir. Kas-kemik yaralanmaları en sık görülen, acil tedavi gerektiren yaralanmalardır. Toplumun her bireyinin kazazedeleri kırık, çıkık ve burkulma açısından kontrol etme ve her birinin ilk müdahalesini yapabilme becerisine sahip olması, kazazedelerin daha kısa sürede iyileşip normal yaşamlarına dönme şanslarını arttırır.

KIRIKLAR
Kırık, kemik bütünlüğünün bozulması yani kemiğin kırılması, çatlaması veya parçalanmasıdır. Bir kemiğin kırılması için oldukça büyük bir kuvvet uygulanması gerekir, ancak yaşlı kemikler daha kolay kırılır. Genç kemikler ise aksine, ezilir, bükülür, eğilir. Tüm kırıklara özen gösterilmelidir, rastgele bir hareket çevrelerindeki kan damarlarına, organlara, sinirlere daha fazla zarar verebilir.

KIRIKLAR ŞÖYLE SINIFLANIR:
Açık kırıklar: Kemik kırıldığı yerden deriyi deler ve yara meydana getirir. Deride meydana gelen yara küçük bir delikten, alttaki yumuşak doku ve kemiğin görüldüğü geniş bir yaralanmaya kadar değişik büyüklükte olabilir. Derideki yaralanmanın büyüklüğüne bakılmaksızın, derinin bütünlüğünün bozulduğu bütün kırıklar açık kırık olarak kabul edilir. Açık kırıklar daha önemlidir, hem daha fazla kan kaybı olur, hem de yara bölgesi dış ortamla kirlendiğinden enfeksiyon riski çok yüksektir.
Kapalı kırıklar: Kırılan kemik deride hasar meydana getirmemiştir. Ancak kırılan kemiğin çevresindeki kaslar, kan damarları, sinirler hasar görmüş olabilir.

KIRIKLARIN NEDENLERİ

•  Trafik kazaları,
•  Spor kazaları,
•  Düşmeler,
• Ateşli silah yaralanmaları,
•  Sert cisim darbesi, sert yüzeye vurmak vb.

KIRIKLARIN GENEL BELİRTİLERİ
Açık kırıklar ve çıkıklar gibi bazı yaralanmalar belirgindir. Bazıları ise sadece röntgen çekilmesi ile tanınır. Yaralanmış ve kas-kemik ağrısından şikayet eden hastalarda kırık olasılığından şüphelenilmelidir.

BULGU VE BELİRTİLER

•  Kemiğin bükülüp kırıldığını kazazedenin kendisi işitebilir.
• Kırılan bölgede hassasiyet, ağrı, sızı meydana gelir.
•  Kazazede kırılan kısmı hareket ettiremez. Ancak kazazedenin o bölgeyi hareket ettirmesi kırık olmadığını göstermez.
•  Kırık yerinde şişme, morarma, eziklik işaretleri mevcuttur. Ancak bu bulgular kırık için özel bulgular değildir, herhangi bir yaralanmada da görülebilir. Başlangıçta belirgin olmayan bu durum süre geçtikçe daha belirgin hale gelir.
•  Kırık yerinde şekil bozukluğu görülebilir. Bunun nedeni kemiğin anormal bir şekil almasıdır. Kısalma, kırık olan iki kemik parçasının birbirinden ayrılması veya eklem olmayan bir yerden dönme olabilir. Eğer şekil bozukluğundan emin olunamıyorsa sağlam tarafla karşılaştırılmalıdır.
•  Kırık uçları birbirine sürtündüğünde çıtırtı sesi hissedilir, bazen de duyulur.
•  Yalancı hareket gözlenir. Normalde olmaması gereken bir yerde hareket kırık belirtisi mevcuttur.
•  Yalancı hareket ve çıtırtı sesinin hissedilmesi hasta için oldukça ağrılıdır ve bu bulguları bulmak için kırılan kısım hareket ettirilmemelidir.

İLKYARDIM
Öncelikle hastayı genel olarak solunum ve dolaşım bulguları yönünden değerlendirin. Eğer hastada solunum ve dolaşım yoksa öncelikle kalp masajı ve suni solunumla var olan duruma yardım edin. Eğer solunum ve dolaşım mevcutsa diğer basamağa geçin.

•  İlkyardımı kaza yerinde yapın. Hastayı başka yere taşımayın.
•  112 Ambulansı arayarak çağırın.
•  Yaralanma bölgesinde herhangi bir takı varsa çıkarın.
•  Açık kırıklarda yara yerini temiz bir örtüyle örtün ve kanamayı kontrol etmek için basınç uygulayın. Ciltten dışarı çıkan kemik uçları üzerine direk basınç uygulamayın. Dışarı çıkmış kemik uçlarını yerine getirmeye çalışmayın. Açık yara üzerine koyduğunuz temiz örtü veya tampon üzerinden nazik hareketlerle bandaj yapın. Bandajınız kanamayı durduracak, dolaşımı bozmayacak kadar sıkı olmalıdır. Her 10 dakikada bir bandaj üzerinden dolaşımı kontrol edin. Morarma ya da kanama olup olmadığına bakın.
•  Kırık bölgesini alt ve üst kısmından hareketsiz hale getirin. Kırılan bölgeyi vücudun sağlam bölgesine sabitleyin (kol kırıklarında vücuda, bacak kırıklarında ise sağlam bacağa gibi).
•  Hasta tehlikede olmadıkça yaralanma bölgesini desteklemeden hareket ettirmeyin.
•  Hastaya herhangi bir şey yedirip, içirmeyin.
• Tüm kırıklar profesyonel yardım gerektirir.

Üstkol kırıklarında ilkyardım

•  Kolun omuza yakın üst kısmında kırık varsa, koltuk altına bir bez veya havlu benzeri bir destek yerleştirin.
• Kırık bölgesinin dış kısmına da sert bir destek yerleştirin.
• Önkolu bir bez ile boyuna asın.
• Üst kolu vücuda sabitleyin.

Önkol kırıklarında ilkyardım

•  Çevrede bulunan eşyadan yapacağınız (kalınca katlanmış gazete, magazin, kitap, defter gibi) sert bir destekle ön kolu hem ön hem de arkadan destekleyin.
•  Önkol desteklendikten sonra, dirsek ve el bileğini destekleyecek şekilde kravat bandaj, fular, eşarp veya üçgen bandajla kırık bölgeyi gövdeye sabitleyin.

Altbacak kırıklarında ilkyardım

•  Hastayı düz yatırın. Dikkatle kırık bölgeyi destekleyin.
•  Ambulans hemen gelecekse kırık bölgesini sabit olarak tutmaya devam edin. Ambulans gecikecekse diğer basamağa geçin.
• Kırık bölgenin altına veya her iki yanına sert bir destek yerleştirin. Arabalarda bulunan güneşlikler, sert mukavva parçaları kullanılabilir.
•  Sağlam bacağı yavaşça kırık olana yaklaştırın.
• Her iki bacak arasına yumuşak takviyeler (bez, havlu veya benzer bireyle) koyun.
•  Kırık bacağı sağlam bacağa diz, ayak bileği, kırık bölgenin alt ve üst kısmından sargılarla sabitleyin. Düğümlerin sağlam bacak tarafında olmasına dikkat edin.

Uyluk ve kalça kırıklarında ilkyardım

• Hastayı nazikçe yatırın.
•  Kırılan tarafı nazikçe çekerek bacağı düz bir pozisyona getirin. Ancak hastanın ağrısının çok artması durumunda çekmeye devam etmeyin.
•  Ambulans hemen gelecekse kırık bölgeyi sabitlemeye devam edin. Ambulans gecikecekse diğer basamağa geçin.
•  Kırık bacağı ayak bileğinden desteklerken, bacak aralığına yumuşak takviyeler koyun.
•  Sağlam bacağını kırık olanın yanına getirin ve birbirine sabitleyin.
• Bağlamaları ayak bilekleri ve ayağa sekiz şeklinde yapın, diğerlerini dizlerin etrafı, kırık bölgenin alt ve üst kısmına gelecek şekilde bağlayın. Düğümlerin sağlam bacak tarafında olmasına dikkat edin.

Ayak kırıklarında ilkyardım

•  Hastayı sırt üstü yatırın.
•  Ayağını desteğe alın ve ayakkabı ve çorapları çok dikkatli ve nazik hareketlerle çıkarın.
•  Yaralanan tarafı bir destekle yukarı kaldırın.
•  Kanama varsa kontrol edin, temiz bir bezle sarın. Ayağı destekleyerek Acil Servise nakli sağlayın.

ÇIKIKLAR
Bir eklem yerinden kemiğin yer değiştirmesi, normal eklem ilişkisinin bozulması çıkık olarak bilinir. Daha çok omuzlarda, parmaklar ve çenede görülür. Bazen çıkıklar kırıklarla beraber bulunabilir. Nedenleri kırıklarla aynıdır.

ÇIKIK BELİRTİLERİ

•  Etkilenen eklem bölgesinde ve yakınında şiddetli ağrı.
• Güç ve hareket kaybı.
•  Çıkık yerinde şekil bozukluğu.
•  Ezilme ve morluk, şişlik.
•  Hassasiyet.

ÇIKIKLARDA İLKYARDIM

• Çıkığın yerleştirilmesi yalnızca doktorun işidir.
•  Çıkık eklemi bulunduğu pozisyonda sabitleyin.
•  Kırık kuşkusu da varsa kırık gibi müdahale edin.

BURKULMA VE ZORLANMALAR
Zorlanmalar uzuvların büyük kas gruplarının aşırı gerilmesini içerir. Burkulmalar, bükülme ve gerilme nedeniyle eklemin geçici olarak çıkması sonucu, eklem bağlarının gerilmesi veya yırtılmasıdır.

BELİRTİLER

• Eklemde ani ağrı,
• Ağırlık taşıma yeteneğinin kaybı veya azalması,
• Şişlik, morluk,
•  Hareket kısıtlılığı,
•  Hassasiyet.

İLKYARDIM

• Yaralıyı hareket ettirmeyin.
•  Yaralanan bölgeye soğuk uygulayın.
• Yaralanan bölgeyi altına destek koyarak yukarı kaldırın.
• Yaralanan bölgenin gerilmesinden ve masajından kaçının.
•  Bu bölgede kırık veya çıkık olabileceğini unutmayın. Hastaneye götürün.