GİRİŞ:
Havaların ısınmasıyla birlikte insanların hareketi artmaktadır. Bu da beraberinde trafik kazaları, travma olguları, suda boğulma, sıcak çarpması gibi durumlarla daha fazla karşılaşmamıza neden olmaktadır. Yine havaların ısınmasıyla birlikte kalp krizi riskinin de arttığını görmekteyiz.
Yaz aylarında sıkca karşılaştığımız bu olgulara ve ilkyardım uygulamalarına göz atalım:
I.KANAMA
Damar içinde dolaşan kanın herhangi bir nedenle damar dışına çıkmasına kanama denir.
Kanın kesilen veya yırtılan damardan, vücut örtüsü olan deriden geçerek dışarı akmasına dış kanama denir.
Belirtileri;
Atardamar kanaması: Fışkırır tarzda.
Toplardamar kanaması: Devamlı ve yavaş.
Kılcal damar kanaması: Sızıntı şeklinde.
İlkyardım
Kanayan yer üzerine temiz bir bez veya varsa, gazlı bez koyup bastırın, bandaj yapın. Pıhtıları kaldırmayın.
Kanayan yaranın içinde yabancı cisim varsa (bıçak, tahta parçası vb.) çıkarmayın.
Kırık kemik uçları gözüküyorsa içeri ittirmeyin.
II.SUDA BOĞULMA
Boğulma, suda veya başka bir sıvı içinde nefessiz kalmadır. Sıvı ya da suyun havadaki oksijenin akciğerlere ulaşmasını engellemesi ile ortaya çıkar.
Nedenler ve Öneriler
Boğulmaların en sık nedeni iyi yüzme bilmemektir. Unutmayın ki iyi yüzme bilenler de zaman zaman suda sıkıntılı anlar yaşayabilirler. Asla tek başınıza yüzmeyin. Asla küçük çocukları su kenarlarında yalnız bırakmayın. Asla alkol aldıktan sonra suya girmeyin. İyi yüzme bilseniz de başka sebeplerden dolayı suda sıkıntıya düşebilirsiniz. Kas krampları, aşırı yorgunluk, sarhoşluk, kötü hava koşulları, suda ani bir rahatsızlık (ör. kalp krizi, felç ) yüzme bilen kişiler için de tehlikeli olabilir.
Belirtiler
Dudaklarda morarma.
Ağızdan ve burundan köpük gelmesi.
Zor nefes alıp verme.
Nefesin tamamen durması.
Nabzın zayıflaması ya da kaybolması.
Bilincin kapalı olması.
Soğuk ve soluk cilt.
İlkyardım
Öncelikle yardım çağırın. 112 Ambulansı arayın.
Yaralıyı sudan çıkarın.
Bilincini kontrol edin.
Sırasıyla havayolu, solunum ve dolaşımını kontrol edin.
Gerekliyse Temel Yaşam Desteği’ne başlayın.
Yapmanız gereken ilk iş yardım çağırması için birini yollamaktır. Hemen ardından boğulan kişinin kendinizi tehlikeye atmadan sudan çıkarılması gerekir. Eğer daha önceden suda ilkyardım eğitimi almadıysanız asla tek başınıza boğulan kişiyi sudan çıkarmaya çalışmayın. Yardım hemen gelemiyorsa boğulan kişiye bir ip ya da sopa uzatmaya çalışın. Eğer su boy derinliğini aşmıyor ve yardımcı olabilecek kişiler varsa boğulan kişiye doğru bir insan zinciri oluşturmaya çalışın.
III – YANIK
Yüksek ısı, aşırı soğuk ve kimyasal etkiler sonucu deri bütünlüğünün bozulmasına yanık denir.
Nedenleri
Ateş, alev, kaynar su, su buharı, kızgın yağ,
Güneş ışınları, radyasyon,
Elektrik akımı, yıldırım çarpması,
Kimyasal maddeler.
Belirtileri
Yanık yerinde ağrı vardır;
Kızarma, kabarma, derinin soyulması görülebilir;
Derin yanıklarda deri donuk bir renk alır, bazen kararır ve duyarsızlaşır;
Şok belirtilerine rastlanabilir.
1.Derece yanıklar,derinin dış dokularını etkiler. Ciltte kızarıklık ve acı vardır. Buna en iyi örnek güneş yanıklarıdır.
2.Derece yanıklarda, içi sıvı dolu kabarcıklar ve ağrı görülür.
3.Derece yanıklar, cilt ve cilt altı dokularını etkiler. Cilt, kuru deriye benzeyebilir. Kömür gibi, kahverengi veya beyaz olabilir. Yanık yeri hissiz, çevresi ağrılıdır.
İlkyardım
Ağrı duruncaya kadar yanık olan yeri musluğun altına tutun veya soğuk suya batırın(en az 10 dakika);
Şişme başlamadan önce yüzük, bilezik, saat gibi takıları çıkarın;
Yanık yeri temiz bir bezle örtün.
Hastayı yanan yer zemine değmeyecek şekilde yatırın;
Yanık kol bacak gibi organlarda ise, şişmeyi önlemek için yükseğe kaldırın;
İçi su dolu kabarcıkları asla patlatmayın, yanık deri parçalarını çıkarmayın.
Yapışan giysileri çıkarmaya çalışmayın.
Losyon, kolonya, merhem, yağ, diş macunu, yoğurt, salça gibi maddeler sürmeyin.
Pudra ve benzeri sıvı emici maddeler dökmeyin.
IV – ELEKTRİK ÇARPMASI
Elektrik akımıyla temas sonucu oluşan elektrik yanıklarında;
Doku hasarı, ciltte görülen yanıktan çok daha fazladır.
Yanıkla beraber kalp ve solunum durması da olabilir.
Akımın giriş ve çıkış noktalarında harabiyet ve yanık yarası vardır.
Elektrik çarpması sonucu hastanın yere düşmesiyle kırık, çıkık ve başka yaralanmalar da olabilir.
İlkyardım
Şalteri indirin, fişi çekin, veya elektrik akımı iletmeyen bir nesneyle teli uzaklaştırın.
Hava yolunu açık tutun.
112 Ambulansı arayın.
Dikkat !
Elektrikle ilgili onarım yapmadan önce mutlaka ana sigortadan akımı kesin.
Islak ellerle prizlere dokunmayın.
Elektrik akımına kapılmış kişiye, akım kesilene kadar temas etmeyin.
V – KIRIK, ÇIKIK, BURKULMA, EZİLME
Kırıklar
Kırık, kemik bütünlüğünün bozulması yani kemiğin kırılması, çatlaması veya parçalanmasıdır.
Kırıkların Nedenleri
Trafik kazaları,
Spor kazaları,
Düşmeler,
Ateşli silah yaralanmaları,
Sert cisim darbesi, sert yüzeye vurmak vb.
İlkyardım
İlkyardımı kaza yerinde yapın. Hastayı başka yere taşımayın.
112 Ambulansı arayarak çağırın.
Yaralanma bölgesinde herhangi bir takı varsa çıkarın.
Açık kırıklarda yara yerini temiz bir örtüyle örtün ve kanamayı kontrol etmek için basınç uygulayın.
Kırık bölgesini alt ve üst kısmından hareketsiz hale getirin. Kırılan bölgeyi vücudun sağlam bölgesine sabitleyin (kol kırıklarında vücuda, bacak kırıklarında ise sağlam bacağa gibi).
Arabalarda bulunan güneşlikler, kırık olduğundan şüphelendiğimiz kol veya bacakları hareketsiz hale getirmeye yarar.
VI- HAYVAN DOSTLARIMIZIN ISIRMALARI
Her tür hayvan ısırığında mikrop kapma, tetanoz ve kuduz mikrobunun bulaşma riski vardır.
Belirtiler
Isırılan yerde diş biçiminde yara izleri,
Deride açılma veya yaralanma,
Az veya çok kanama,
Bazen morluk veya kızarıklık görülebilmektedir.
Aynı zamanda ısırılan yerde ağrı, şişme, kaşıntı, hassasiyet ve bazen de aşırı duyarlılık olabilir.
İlkyardım
Isırıklarda yarayı en az 5 dakika sabunlu suyla yıkamak, sonra da durulamak gerekir.
Bundan sonra her zaman olduğu gibi acil servise müracaat edilmesi gerekir.
VII- YILAN SOKMASI
Yılan sokması ülkemizde özellikle kırsal alanda tarlada çalışanlarda, yaz aylarında gittikçe artan oranda görülen bir durumdur. Ama en büyük şansımız Türkiye’deki yılanların çok büyük bir bölümünün zehirsiz olmalarıdır.
Belirtiler
Kişide göz kararması, ağrı, tansiyon düşmesi nedeniyle kendini kötü hissetmesi veya yere düşmesi, mide bulantısı, kusma, çift görme görülebilir.
En ciddi belirtileri soluk almada güçlük veya solunumun durmasıdır.
Giriş yerinde bir iki ufak nokta yani hayvanın diş izleri de görülebilir.
İlkyardım
En önemli kural gerekli olan ilkyardım yapıldıktan sonra hasta en kısa sürede zaman kaybedilmeden Acil Servise yetiştirilmelidir.
Hasta sakinleştirildikten sonra ısırılan kısım hareketsiz hale getirilerek, oturur pozisyonda ya da yatarak hastaneye ulaşım sağlanmalıdır.
Yılan cinsinin ayırımı hastanedeki bakı için önemli yer tutmaktadır. Yılana yaklaşmamak önemlidir. Ölü bir yılanın refleks ısırmasının 60 dakika kadar sürdüğü unutulmamalıdır.
Bu basamaktan sonra ısırık yerinin üzeri elastik bandaj veya bezlerle bağlanmalı ve böylece lenfatik drenaj engellenmelidir. Elastik bantlar her 10-15 dakikada bir gevşetilmelidir.
Isırık bölgesine turnike uygulamak veya bazı maddeler (merhem, amonyak vs.) sürmek önerilmemektedir.
VIII – ARI SOKMASI
Belirtiler:
Arı sokan insanların % 5 kadarı arı zehrine karşı alerjiktir.
En alerjik ve zehirli olan balarısıdır ve insanda anaflaksi denilen allerji ve aşırı duyarlılığa bağlı şok tablosuna neden olur.
Ciltte kırmızılık, şişme ve kabarıklık görülür, cilt kadife gibi olur.
Ciltteki şişme bütün vücuda yayılabilir.
Kaşıntı görülür.
Dudaklar ve dil ile birlikte solunum yolu iç örtüsü de şişerek nefes boru¬sunda şişme ve daralma, hırıltı, göğüste solunum yetersizliğine yol açabilir.
İlkyardım:
Görülen iğne çıkartılır.
Sokma yeri bol soğuk suyla yıkanır.
Solunum sorunu olanlarda gerekli temel yaşam desteği yapılır.
Bölgeye, zehirin kana karışmasını engellemek amacı ile turnike uygulaması, ısırılması, emilmesi, dağlanması asla önerilmeyen yöntemlerdir. Bu tip girişimlerin hiçbir bilimsel açıklaması olmadığı gibi pratik faydası da yoktur. Çünkü zehir ciltten girdikten sonra saniyeler içinde kana ve oradan da tüm vücuda yayılmaktadır. Bu nedenle çeşitli girişimlerle bunu engellemek asla mümkün değildir.
IX -SICAK ÇARPMASI
Aşırı sıcak havalar nedeniyle ülkemizde, başta yaşlılar ve kalp hastaları olmak üzere birçok insan yaşamını yitirmektedir.
Sıcak çarpmasını hazırlayan üç önemli faktör şunlardır:
Vücut iç sıcaklık artışı
Dış ortamda sıcaklık artışı
Sıcaklığın etkilerini azaltabilme yeteneğinin kaybolması
İLKYARDIM
Hastayı sıcak ortamdan uzaklaştırın, yatırarak veya oturtarak dinlendirin.
Üzerindeki fazla giysileri çıkarın.
Uzanmasını sağlayın.
Bilinci yerinde değilse kesinlikle ağzından sıvı vermeyin.
30 dakika içinde iyileşme görülmezse, bilinci bulanıklaşırsa ve vücut ısısı düşmezse, hastayı en kısa sürede hastaneye ulaştırın.
X- KALP KRİZİ
Türkiye’de yaklaşık 2 milyon koroner kalp hastası bulunmaktadır. Yılda 160 bin yurttaşımızın koroner kalp hastalığından öldüğünü tahmin etmekteyiz.
Kalp krizinde, damar sertliği sonucunda kalbi besleyen koroner damarlar tamamen tıkanır. Böylece kalp kasının oksijen ve besin desteği kesilir. Kalp krizi, tüm dünyada ve ülkemizde en başta gelen ölüm sebeplerinden biridir. Bu ölümlerin %60’ı ilk bir saat içerisinde olmakta ve bunların da yarısı hastaneye ulaşamadan gerçekleşmektedir.
BELİRTİLER
Kalp krizinin en korkulan ve bilinmesi gereken belirtisi ani ölümdür.
Kalp krizinde; 30 dakikadan uzun süreli, göğüs kemiği arkasında hissedilen, sıkıştırıcı, baskı, ağırlık veya yanma hissi olarak ifade edilen, egzersizle ilişkisi olmayan, çeneye, sol kola, her iki kola, mide üzerine yayılabilen ağrılar meydana gelir.
Her zaman çok şiddetli ağrılar olmayabilir, hatta yaşlı veya şeker hastalığı olan hastalarda ağrısız kalp krizleri görülebilir.
Kalp krizi geçiren hastalarda görülen bir diğer yakınma da nefes darlığıdır.
Halsizlik, bulantı, kusma ve terleme görülebilir.
Bu belirtilerin herhangi biri veya birkaçı olabileceği gibi, belirgin bir yakınma olmadan da kalp krizi gelişebilir.
İLKYARDIM
Kalp krizi geçirmekte olduğundan şüphelenilen şuuru açık hastaya verilecek ilkyardımda ilk adım, hastanın sakinleştirilmesi olmalıdır. Soğuk kanlı bir şekilde, yumuşak bir tonda hastayla konuşulmalıdır. Hastaya güven telkin edilmelidir.
112 Ambulans’ın erken aranması çok önemlidir. Bu nedenle risk faktörlerinin bilinmesi ve kalp krizinin habercisi olan yakınmaların ve bulguların bilinmesi gerekir.
XI SUALTINDAKİ BASİT TEHLİKELER
Sualtında nedensiz yere insanlara zarar verecek canlı yok denecek kadar azdır. Deniz, göl ve nehirlerde yaşayan canlıların çoğu kendi öz savunmaları için ısırabilir, sokabilir veya zehirleyebilir. Böyle olunca da insanların derisine ve bazı durumlarda da tüm vücuda zarar verebilirler.
Söz konusu olan zararlar, anında ortaya çıkabileceği gibi, bazı durumlarda haftalar veya aylar sonra da kendini gösterebilir.
EGE VE AKDENİZ KIYILARINDA DİKKAT ETMEMİZ GEREKEN BAŞLICA DENİZ CANLILARI
Sularımızda sık rastlanan İskorpit (Scorpaena notata) balığı:
Sokması çok ciddi olmamakla birlikte şiddetli yanma ve ağrı yapabilir. Zaman zaman da kızarıklık görülebilir.
En iyi ilkyardım uygulaması, sokulan bölgeye sıcak su uygulamaktır.
Sokar (Siganus luridus):
Zeytin yeşili ile koyu kahve renkli balığın yüzgeçleri sarıya çalar, dibe yakın bölgelerde ve alglerle kaplı, eriştelik bölgelerde sık görünür. İnsanlara ciddi bir tehlike yaratmaz. Ancak dikenli üst yüzgeçleri acı verebilir.
Trakonya ( tompati blenny):
İğnesi battığında zehir kesecikleri cilde zehir salgılar. Ağrısı çok şiddetli olabilir. Şişme, kızarıklık, batma hissi ve acı hemen ortaya çıkar.
Nadir olgularda, hassas ve allerjik kişilerde bulantı, kusma, kas güçsüzlüğü, solunum zorluğu, kalp durması, şok ve koma gibi olaylar ortaya çıkabilir.
İlkyardım: Ağrıyı azaltmak için yaralı kısım sıcak suya sokulabilir. Doktorunuza danışarak ağızdan ağrı kesiciler ve antihistaminik ilaç alabilirsiniz. Çok daha şiddetli belirtilerde 112 Ambulansın aranması ve acil yardım istenmesi gerekmektedir
Vatos
Kesinlikle zararsızdır. Kimseye zararı dokunmamıştır. Dipte yaşar ve beslenir. Kendini kuma gömerek düşmanlarından saklanır. Kamçıyı andıran kuyruğunun alt üçte birinde çok keskin ve zehirli bir mahmuz vardır.
Rahatsız edildiğinde veya üzerine basıldığında ona zarar veren canlıyı sokar. Yarası çok ağrılı olup sokulmuş bölgede şişlik ve kızarıklık yapar. Geç iyileştiği gibi yarada enfeksiyon gelişebilir.
Vatos sokmasının belirtileri, ayak ve bacaklarda bir darbe hissi olabilir. Sokmayı takiben ortaya çıkan ağrı çok şiddetli olur ve ilk 90 dakika boyunca ağrı devamlı artar. Hassas, allerjik bünyelerde, kusma, karın ağrısı, aşırı terleme ve kalp çarpıntısı gibi ağır sistemik belirtilere neden olabilir.
İlkyardım: Bu balığın zehiri ısıya dayanıklı olmadığından, sıcak su uygulaması ilkyardımda yapılabilecek en iyi girişimdir. Sıcak uygulamasına en az 30 dakika devam edilmelidir. Yaranın enfeksiyon nedeniyle kötüleşmesi olasılığına karşı mutlaka doktor tarafından değerlendirilmesi gerekir.
Deniz Anaları (Aurelia aurita):
Ege ve Akdeniz’de her mevsimde görülürler. Dalış sonrası, deniz anasının elbiseye ve mayo üzerine bulaşmış olan yakıcı vantuzları yanma ve kaşıntılara sebep olabilir. Kollarıyla temas sağlandığında değdiği bölgede yüksek yanma ve kızarıklığa sebep verir.
İlkyardım:
Korunma için en geçerli yöntem, t-shirt giyerek yüzmektir.
Tatlı su zehirin daha etkin bir duruma gelmesini sağlar. Bu nedenle tatlı su kullanılmaz. Deniz suyunu hastanın dayanabileceği bir ısıya kadar kaynatıp yaranın üstüne tatbik edin.
Sıcak tuzlu suyla yıkanma, etkilenen kısmın sıcak tuzlu su dolu bir kaba veya kovaya sokulması, etkilenen kısmın üzerine sıcak havlu konulması yapılabilecek en etkili ilkyardım uygulamalarıdır. Beyaz sirke ile yıkama gibi girişimlerin yanında, sıcak uygulamasının daha yararlı olduğu ortaya çıkmıştır.
Deniz anasının deriye yapışan kollarını ayırmak için deniz suyu ile yemek sodası karışımından meydana gelmiş karışımı bölgeye sürünüz. Eğer yukardakilerden hiç birini bulamazsanız, deniz kumunu da aynı amaçla kullanabilirsiniz. İşlemi yapan kişinin eldiven giymesi gerekmektedir.
Bütün işlem bitiminde, bölgeyi deniz suyu ile yıkayınız.
Ağrının şiddetli olduğu hallerde doktor tavsiyesi alınarak ağrı kesici verilebilir.
