Türkiye’de genellikle Amanita cinsi mantarlar ile oluşan acil vakalarda en sık görülen türü Amanita phalloides’dir. Zehirlenmenin tipik bulguları olan bulantı, kusma, karın ağrısı ve ishal her olguda görülmeyebilir. Yeteri kadar tedavi edilmezse gıda ile alımdan günler sonra karaciğer ve böbrek yetmezliği gelişebilir.
Mantar zehirlenmesi tıbbi acil olgulardır. Yabani mantarlara bağlı zehirlenmeler daha sık Avrupa’nın batı kesimlerinde gözlenir. Bunların her yıl ortalama 50-100 tanesinin ölümle sonuçlandığı rapor edilmektedir. ABD de ise bu vakalar daha nadirdir. 1993 verilerine göre Amerikan Zehir Kontrol Merkezleri Birliği sayısı 7976 mantar zehirlenmesi rapor etmiştir. Bu vakalar ABD’deki tüm zehirlenmelerin % 0.5’ini oluşturmaktadır. 1900-1994 yılları arasında ABD de ölümle sonuçlanan zehirlenme vakası 100’ün altındadır. 2000 yılında resmi verilere göre Türkiye de 158 mantar zehirlenmesi bildirilmiştir ama bu hastaların prognozu ile ilgili veriler mevcut değildir.
ZEHİRLEME ETKENLERİ
5000 çeşitten fazla mantar türünden toplam 50 türü zehirlidir. Bunların pek çoğu da Amanita cinsine ait mantarlardır ve en sık görülen üç türü Amanita phalloides, Amanita verna, Amanita virosa’dır. Tüm ölümcül vakaların %90’dan fazlasının etkeni Amanita phalloides olmasına rağmen diğer iki tür de çok gürültülü klinik seyire yol açarlar. Zehirli mantarlar içerdikleri toksinlerine göre 8 gruba ayrılırlar:
1. Siklopeptit grubu: En bilinen mantar Amanita cinsidir. Karaciğer üzerindeki toksik etkileri ön plandadır.
2. Monometil hidrazin grubu: Giromitra cinsi mantarları içerir. Santral sinir sisteminde toksik etkilerini gösterir ve kasılma nöbetlerine neden olurlar. Görünüm olarak insan beynini andıran mantarlardır.
3. Muskarin grubu: Sinir sistemini uyarırlar.
4. Koprin grubu: Dikenli görüntüsü olan mantarlardır. Alkolle etkileşirler.
5. Ibotenik asit grubu: Santral sinir sistemini uyararak nöbetlere neden olabilir. Amanita cinsi bazı mantarlarda da bulunur.
6. Psilosibin grubu: Hallusinojen etkileri yüzünden özellikle yetiştirilip kullanılan ve LSD benzeri etkileri olan mantarlardır. “Mantar çayı” olarak adlandırılan kullanımları mevcuttur.
7. Gastrointestinal toksinleri içerenler: Hastalar bulantı, kusma gibi klinikle başvururlar.
8. Orrelin grubu: Özellikle böbrek üzerine zehirli etkileri olup yavaş etkilidirler.
Türkiye’de iklim ve doğa koşullları yüzünden en sık Amanita cinsi zehirlenmelerine rastlanmaktadır.
BELİRTİLER
- İlk aşama amanitin içeren gıda alımından 6-12 saat sonra bulantı, kusma, karın krampları ve ishal tablosu ile başlar.
- İkinci aşama ise yemekten 24- 48 saat sonra başlar. Ne yazık ki karaciğer ve böbrek hasarları bu dönemde oluşur ve maskelenmiş olabilir. Bu dönemde hastanın mide barsak sistemi bulguları sanki düzelme eğiliminde gibi görünür. Belirgin klinik bulgular olmadan toksinin karaciğer ve böbrek etkileri yüzünden kan ve idrar testleri sonuçları bozulmaya başlar.
- Üçüncü basamak ise çok ani başlar. Karaciğer hasarı pıhtılaşma bozuklukları, karaciğer koması veya akut karaciğer yetmezliği şeklinde kendini gösterebilir. Aynı zamanda bu süre içinde beyin ödemi sonucunda nörolojik bozukluklar da gözlenirler. Böbrek yetmezliği nedeniyle idrar çıkışı azalabilir veya tamamen durabilir.
İLKYARDIM
- Zehirlenme vakaları ne yazık ki çoğunlukla belirti vermeden başvururlar. Ama zehirlenme şüphesi yüksek olduğunda 112 Ambulans ile hastanın Acil Servise ulaştırılması gerekir.
- Bu sırada hastayı kusturmaya çalışmayın ve herhangi bir yiyecek veya içecek vermeyin.
- Acil Serviste emilimi azaltmak için zehri uzaklaştırmaya yönelik girişimler hemen yapılmalıdır. Henüz kusmaya başlamamış hastalarda İpeka şurubu ile kusturmaya çalışmak etkili uygulamalardandır. Özelikle ilk 30 dakika için bu etkili bir tedavi yöntemidir. Ama hastaların çoğu 6-8 saat sonra başvurdukları için kusturmak için çoğunlukla geç kalınmış olunur. Acil Serviste burundan sokulan bir tüp ile mide içeriğinin boşaltılması yaygın kabul gören bir yöntemdir. Mümkünse yenilen mantarın bir uzman tarafından incelenmesi yapılmalıdır.
